Halaman

Senin, 21 Januari 2013

Kruna Dwi Lingga


Kruna Dwi Lingga utawi Kata Ulang (sajeroning Bahasa Indonesia) inggih punika Kruna Lingga sane kakaping kalihang ri kala ngucapang, saha madue papalihan sane maendahan. Kruna Dwi Lingga madue papalihan kakalih, luire:
1.  Kruna Dwi Lingga Sane Tan Pawewehan
     Kruna sane tan pawewehan raris madue perangan sakadi ring sor puniki.
     a)    Kruna Dwi Sama Lingga (Kata Ulang Murni)
Kruna Dwi Sama Lingga inggih punika kruna lingga yan kaucapang apisan, pacang ngwangun artos tunggal wiadin akidik. Nanging yan sampun kaucapang kaping kalihang, mateges katah wiadin langkungan (lebih dari satu).
Upami:
-          gede-gede,
-          bajang-bajang,
-          truna-truna,
-          lingsir-lingsir,
-          melah-melah,
-          anyar-anyar,
-          jegeg-jegeg,
-          bagus-bagus,
-          kuning-kuning,
-          jemet-jemet,
-          beneh-beneh,
-          lemuh-lemuh,
-          manis-manis, msl.
Upami ring lengkara
-          Jegeg-jegeg pisan anake sane ngigel ring banjar dibi wengi.
-          Truna-truna ring desa pakraman nglaksanayang bakti sosial.
     b)    Kruna Dwi Maya Lingga (Kata Ulang Semu)
Kruna Dwi Maya Lingga inggih punika kruna lingga sane kaucapang kaping kalih wawu madue artos, nanging yan kaucapang apisan nenten madue artos.
            Upami:
-          kupu-kupu,
-          omang-omang,
-          kunang-kunang,
-          katang-katang,
-          kapu-kapu,
-          ogoh-ogoh,
-          pici-pici,
-          buit-buit,
-          kawa-kawa,
-          biah-biah,
-          suir-suir, msl.
Upami ring lengkara
-          Liu pesan ada omang-omang ring pasisi.
-          Sarin bunga mawa punika kaisep olih kupu-kupu.
     c)    Kruna Dwi Samatra Lingga (Kata Ulang Berlawanan Bentuk)
Kruna Dwi Samatra Lingga inggih punika kruna lingga sane kawangun antuk kruna kalih soroh, sane sumaih, sakewanten ring panguntat wanda kruna  (suku kata akhir) utawi untat kruna (kata akhir) sane rihinan bina ring sane pungkuran.
            Upami:
-          dengkak-dengkik,
-          tundak-tundik,
-          dengak-dengok,
-          kitak-kituk,
-          kejat-kejit,
-          sledat-sledet,
-          dangklang-dengkleng,
-          serat-seret,
-          kecah-kecuh,
-          daah-duuh,
-          jangkak-jongkok,
-          ungkal-angkil,
-          jadag-jodog,
-          glalang-gliling,
-          guar-gair, msl.
Upami ring lengkara
-          I Made jangkak-jongkok di beten punyan bingine.
-          Sladet-sledet panyingakane I Wayan nolih anak bajang jegeg liwat.
     d)    Kruna Dwi Purwa  (Kata Bereduplikasi)
Kruna Dwi Purwa inggih punika  kruna lingga sane kecap/wanda (suku kata) pangarepnyane kaping kalihang tur nguah (mengubah) teges tur tetuek kruna inucap saking kruna linggannyane.
Conto:  - banten (mateges "upakara yadnya") asoroh dados bebanten (mateges "warnaning upakara yadnya"  jenis perlengkapan upacara) makudang-kudang banten.
            Upami:
a. Sane marupa Kruna Lingga, luire:  sesari, sesate, sesantun, sesaur, sesajen, sesai, jejaitan, msl.
b. Sane sampun marupa Kruna Tiron, luire: sesuratan, tetagihan, bebacakan, reragragan, jejemakane, dedauhan, bebaktayan, bebaudan,  bebanyolan, masesirat, masesambatan, majejemuhan, gegaen, lelampahan, sesapan, sesawangan, cecimpedan, cecangkriman, geguritan, msl.
          Nanging patut pisan katureksain, kruna-kruna sakadi; lelipan, lelasan, memedi, dedari, kekawa, lelawah, lelakut, dedalu, msl punika kasengguh nenten ngranjing ring bebacakan Kruna Dwi Purwa.
          Punapi mawinan asapunika? Duaning kruna-kruna inucap nenten mawit saking Kruna Lingga, mawinan yening rereh Kruna Linggannyane punika nenten madue artosipun. Sujatinnyane kruna-kruna inucap wantah Kruna Lingga sane marupa Kruna Aran (Kata Benda). Yadiastun ring wanda/kecap kapertama sajeroning kruna punika masuara "e" (pepet), nanging punika nenten ja sangkanin kadwipurwayang.
Ring Kruna Dwi Purwa, kecape sane pingarep sasampunne kakapingkalihang, punika masuara; "e" (pepet), sakewanten yening nyurat antuk Aksara Bali, nenten kangkat pepetin. Sapunika taler yening nyuratang kruna (Kruna Dwi Purwa) antuk Aksara Latin, kecape pengarep kasurat: "e" (mapepet).
e)      Kruna Dwi Wesana (Ungkur)
Kruna Dwi Wesana (Ungkur) inggih punika Kruna Lingga sane kecap/wanda  pamungkurnyane kapingkalihang, tur ketahnyane madaging pangater Pa-. Mungguing tetuek Kruna Dwi Wesana puniki inggih punika nguah (mengubah) teges sane mawit saking Kruna Linggannyane.
         Conto:  -   kecog (makecos = makecog) dados pakecogcog (mateges "akeh sane makecog/makecos").
         Upami:
-          pakebyarbyar,
-          pakeberber,
-          paceburbur,
-          pacedardar,
-          pakeplugplug,
-          paketeltel,
-          pakecoscos,
-          pakenyitnyit,
-          pakedipdip,
-          pakenyornyor,
-          pakenyolnyol,
-          pacepolpol, msl.
2.  Kruna Dwi Lingga Sane Sampun Polih Wewehan
Kruna sane sampun polih wewehan makadi:
-          turun-temurun,
-          ngidih-idih,
-          mataki-taki,
-          macerik-cerikan,
-          kayun-kayunina,
-          ungkit-ungkitanga,
-          mabersih-bersih,
-          magonjak-gonjakan, msl.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar