Kruna
Dwi Lingga utawi Kata Ulang (sajeroning Bahasa Indonesia) inggih punika Kruna
Lingga sane kakaping kalihang ri kala ngucapang, saha madue papalihan sane
maendahan. Kruna Dwi Lingga madue papalihan kakalih, luire:
1. Kruna Dwi Lingga Sane Tan Pawewehan
Kruna sane tan pawewehan raris madue
perangan sakadi ring sor puniki.
a) Kruna Dwi Sama Lingga (Kata Ulang Murni)
Kruna
Dwi Sama Lingga inggih punika kruna lingga yan kaucapang apisan, pacang
ngwangun artos tunggal wiadin akidik. Nanging yan sampun kaucapang kaping
kalihang, mateges katah wiadin langkungan (lebih dari satu).
Upami:
-
gede-gede,
-
bajang-bajang,
-
truna-truna,
-
lingsir-lingsir,
-
melah-melah,
-
anyar-anyar,
-
jegeg-jegeg,
-
bagus-bagus,
-
kuning-kuning,
-
jemet-jemet,
-
beneh-beneh,
-
lemuh-lemuh,
-
manis-manis, msl.
Upami
ring lengkara
-
Jegeg-jegeg pisan anake sane ngigel ring
banjar dibi wengi.
-
Truna-truna ring desa pakraman
nglaksanayang bakti sosial.
b) Kruna Dwi Maya Lingga (Kata Ulang Semu)
Kruna
Dwi Maya Lingga inggih punika kruna lingga sane kaucapang kaping kalih wawu
madue artos, nanging yan kaucapang apisan nenten madue artos.
Upami:
-
kupu-kupu,
-
omang-omang,
-
kunang-kunang,
-
katang-katang,
-
kapu-kapu,
-
ogoh-ogoh,
-
pici-pici,
-
buit-buit,
-
kawa-kawa,
-
biah-biah,
-
suir-suir, msl.
Upami
ring lengkara
-
Liu pesan ada omang-omang ring pasisi.
-
Sarin bunga mawa punika kaisep olih
kupu-kupu.
c) Kruna Dwi Samatra Lingga (Kata Ulang
Berlawanan Bentuk)
Kruna Dwi Samatra Lingga inggih punika kruna lingga
sane kawangun antuk kruna kalih soroh, sane sumaih, sakewanten ring panguntat
wanda kruna (suku kata akhir) utawi
untat kruna (kata akhir) sane rihinan bina ring sane pungkuran.
Upami:
-
dengkak-dengkik,
-
tundak-tundik,
-
dengak-dengok,
-
kitak-kituk,
-
kejat-kejit,
-
sledat-sledet,
-
dangklang-dengkleng,
-
serat-seret,
-
kecah-kecuh,
-
daah-duuh,
-
jangkak-jongkok,
-
ungkal-angkil,
-
jadag-jodog,
-
glalang-gliling,
-
guar-gair, msl.
Upami
ring lengkara
-
I Made jangkak-jongkok di beten punyan
bingine.
-
Sladet-sledet panyingakane I Wayan nolih
anak bajang jegeg liwat.
d) Kruna Dwi Purwa (Kata Bereduplikasi)
Kruna
Dwi Purwa inggih punika kruna lingga
sane kecap/wanda (suku kata) pangarepnyane kaping kalihang tur nguah (mengubah)
teges tur tetuek kruna inucap saking kruna linggannyane.
Conto: - banten (mateges "upakara yadnya")
asoroh dados bebanten (mateges "warnaning upakara yadnya" jenis perlengkapan upacara) makudang-kudang
banten.
Upami:
a. Sane marupa Kruna Lingga, luire: sesari, sesate, sesantun, sesaur, sesajen,
sesai, jejaitan, msl.
b. Sane sampun marupa Kruna Tiron,
luire: sesuratan, tetagihan, bebacakan, reragragan, jejemakane, dedauhan,
bebaktayan, bebaudan, bebanyolan,
masesirat, masesambatan, majejemuhan, gegaen, lelampahan, sesapan, sesawangan,
cecimpedan, cecangkriman, geguritan, msl.
Nanging patut pisan katureksain,
kruna-kruna sakadi; lelipan, lelasan, memedi, dedari, kekawa, lelawah, lelakut,
dedalu, msl punika kasengguh nenten ngranjing ring bebacakan Kruna Dwi Purwa.
Punapi mawinan asapunika? Duaning
kruna-kruna inucap nenten mawit saking Kruna Lingga, mawinan yening rereh Kruna
Linggannyane punika nenten madue artosipun. Sujatinnyane kruna-kruna inucap wantah
Kruna Lingga sane marupa Kruna Aran (Kata Benda). Yadiastun ring wanda/kecap kapertama
sajeroning kruna punika masuara "e" (pepet), nanging punika nenten ja
sangkanin kadwipurwayang.
Ring Kruna Dwi Purwa, kecape sane pingarep
sasampunne kakapingkalihang, punika masuara; "e" (pepet), sakewanten
yening nyurat antuk Aksara Bali, nenten kangkat pepetin. Sapunika taler yening
nyuratang kruna (Kruna Dwi Purwa) antuk Aksara Latin, kecape pengarep kasurat:
"e" (mapepet).
e) Kruna Dwi Wesana (Ungkur)
Kruna
Dwi Wesana (Ungkur) inggih punika Kruna Lingga sane kecap/wanda pamungkurnyane kapingkalihang, tur ketahnyane
madaging pangater Pa-. Mungguing tetuek Kruna Dwi Wesana puniki inggih punika
nguah (mengubah) teges sane mawit saking Kruna Linggannyane.
Conto: - kecog
(makecos = makecog) dados pakecogcog (mateges "akeh sane makecog/makecos").
Upami:
-
pakebyarbyar,
-
pakeberber,
-
paceburbur,
-
pacedardar,
-
pakeplugplug,
-
paketeltel,
-
pakecoscos,
-
pakenyitnyit,
-
pakedipdip,
-
pakenyornyor,
-
pakenyolnyol,
-
pacepolpol, msl.
2. Kruna Dwi Lingga Sane Sampun Polih Wewehan
Kruna
sane sampun polih wewehan makadi:
-
turun-temurun,
-
ngidih-idih,
-
mataki-taki,
-
macerik-cerikan,
-
kayun-kayunina,
-
ungkit-ungkitanga,
-
mabersih-bersih,
-
magonjak-gonjakan, msl.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar